Geplaatst op

De vakbond is dood, lang leve..deel 2

Ik schreef onlangs dit artikel naar aanleiding van de berichten over het ledenverlies bij de vakbonden. Ik ben er niet helemaal tevreden over, omdat mijn oplossing zich vooral richt op hoe je leden werft en bindt, maar daar redden we het niet mee. De vakbond zit ook zichzelf in de weg.

Bedrijven zijn tegenwoordig heel anders georganiseerd, door outsourcing en offshoring. Maar ook door nog meer schakel te zijn in een keten.

Kolommen

Vakbonden zijn ontstaan in beroepsgroepen, zoals drukkers, diamantbewerkers en lantaarnopstekers. Dat werkte, omdat de economie toen zo in elkaar stak. De baas was meestal de eigenaar. Langzamerhand is dit uitgegroeid tot een indeling in kolommen, zoals Bouw, Transport, Chemie, Voeding, Handel, Horeca en Metaal. Alhoewel veel bonden in West-Europa zijn gefuseerd en meerdere kolommen organiseren, gaat het werk en ook de samenwerking met werkgevers nog steeds langs die kolomindeling. Maar die werkgevers zijn vaak geen eigenaar meer. Producten worden niet meer in een bedrijf gemaakt en verkocht, maar in een complexe keten van onderlinge afhankelijkheid. Die keten bestrijkt vaak meer dan één kolom. Sterker nog, soms heel veel kolommen.

Stel, je bestelt een pizza via een platform of via een telefoonnummer. De eerste schakel is het platform in de ICT-kolom. De tweede schakel is de pizzabakker in de horecakolom. De bakker haalt zijn grondstoffen uit de voedingsmiddelenkolom. Hij huurt zijn pand in de dienstenkolom en krijgt zijn vergunningen uit de kolom Overheid. Wellicht heeft hij uitzendkrachten uit de Uitzendkolom in dienst. De bezorger komt uit de transportkolom. Er zijn dus zes cao’s die onafhankelijk van elkaar de prijs van het product beïnvloeden. En dit is een simpel voorbeeld. Kijk je bijvoorbeeld naar de keten van een platform als bol.com, dan wordt het nog veel ingewikkelder. Dan zien we ketens en sterren die zich uitspreiden over acht verschillende vakbondskolommen.

Ketenstrategie

Vakbonden hebben zelden een ketenstrategie, omdat ze vastzitten in die kolommen. Het is erg ingewikkeld en ze zijn er organisatorisch niet op ingericht. Een goed voorbeeld uit mijn eigen ervaring is privatisering van vuilophaaldiensten. Dat waren niet zo lang geleden machtige vakbondsbolwerken binnen de kolom Overheid. De meeste vuilophaaldiensten zijn inmiddels geprivatiseerd. Het personeel ging mee. De overheidsbonden volgden niet, want het was immers geen overheid meer. Ik herinner me een discussie met collega’s. Overheid zei: “Je mag ze hebben.” Vervoer zei: “Er zitten wielen onder, dus het is van ons.” Wij zeiden: “Het is industriële reiniging, dus diensten.” Overheid zei: “No way dat jullie een cao afsluiten die de laatste grote gemeentelijke bedrijven aanzet tot privatisering.” Gevolg: de ophaalbedrijven hebben vrij spel, want er is geen eensgezinde tegenmacht.

Werkgevers hebben feitelijk hetzelfde probleem. Ze gaan niet meer over hun eigen prijsstelling, Als we terug willen naar effectieve en gebalanceerde verhoudingen, moet eigenlijk alles op de schop van verticale naar horizontale organisaties. Dat dit ingewikkeld is, merk ik zelf in mijn huidige baan. Ik vertegenwoordig bonden van schoonmakers en beveiligers in de hele wereld. Onze grootste tegenspelers zijn G4S en ISS, werkgevers van respectievelijk zeshonderdduizend en vijfhonderdduizend werknemers. Bij ISS is door het integrated facility services-concept de schoonmaakcomponent inmiddels teruggevallen naar 50 procent van de business. De andere diensten zijn beveiliging (da’s nog makkelijk), catering en landscaping. Dat laatste valt onder een andere wereldfederatie, IUF. IUF doet zaken met cateringgigant Sodexo, waar precies het omgekeerde gebeurt. We zouden moeten samenwerken, maar dat gaat moeizaam.

Bangladesh Akkoord

Maar soms lukt het. Na de kledingfabriekramp in Bangladesh hebben de internationale kolommen Handel en Industrie en mensenrechtenorganisaties de koppen bij elkaar gestoken en samen het Bangladesh Akkoord gesloten. Het is een ketenakkoord waar de productie, distributie en de grote retailers deel van uit maken. In Bangladesh hebben zij nu een groot team van brandveiligheidsinspecteurs en is de kans op herhaling sterk afgenomen. En er zijn meer voorbeelden. Als we daarnaartoe werken, moeten we ook wegen vinden om onze wortels in de samenleving terug te vinden.

Geplaatst op

De vakbond is dood, lang leve de vakbond! Deel 1

Groot nieuws dat de Nederlandse vakbonden de afgelopen twee jaar 100.000 leden verloren. Het is zelden nieuws dat vakbonden leden winnen, maar dat terzijde.


Wat is er aan de hand? Vakbonden verliezen al decennialang leden. Dat is niets nieuws. Ook de verwijzing naar vakbonden in Nederland, in het bijzonder de FNV, is in dit verband ook nauwelijks relevant. De kracht van vakbonden meten we in organisatiegraad, het percentage werkenden dat lid is. Dat percentage neemt in bijna alle OESO-landen af. Nederland loopt al sinds 1975, het historische hoogtepunt van de wereldwijde organisatiegraad, bijna gelijke tred met het OESO-gemiddelde.

In mijn werk als vertegenwoordiger, adviseur en trainer voor 130 vakbonden in 75 landen zie ik met uitzondering van enkele Afrikaanse landen overal een dalende organisatiegraad. En de enkele bonden die winnen binnen een bepaalde sector, kunnen het verlies in andere sectoren niet compenseren.

Neoliberalisme

Er worden zeer veel externe oorzaken aangevoerd: het neoliberalisme, individualisering, verzakelijking, union-bashing, veranderende arbeidsverhoudingen, vergrijzing etc. Allemaal een beetje waar.

Maar de werkelijke oorzaak zit in de conservatieve aard van vakbondsorganisaties. Veranderingen komen niet of nauwelijks van de grond. En dat terwijl bonden al zo’n veertig jaar positie verliezen.

Kijken we naar de FNV, dan is de leeftijdsopbouw van het ledenbestand de grootste oorzaak van het ogenschijnlijk plotselinge ledenverlies. Verreweg de grootste groepen leden zitten in de cohorten 45-55 en 55-65. Uit die laatste groep gaan heel veel mensen met pensioen. De helft zegt dan het lidmaatschap op. Er is ook een grote groep gepensioneerden. Hun lidmaatschap eindigt bij hun overlijden. Dat is de dijkdoorbraak van de afgelopen twee jaar. Terwijl de aanwas bij lange na geen gelijke tred houdt. En die nieuwe aanwas blijft ook steeds korter lid.

Vernieuwing

Die aanwas is moeilijk, omdat het over hele grote aantallen gaat. Ga er maar aan staan, vijftigduizend nieuwe leden per jaar werven. Ik heb een tijdje voor een Europese federatie van ambtenarenbonden trainingen gegeven. In sommige landen haalden we mooie resultaten, in totaal zo’n duizend nieuwe leden in een jaar tijd. Maar alle lidbonden verloren in datzelfde jaar tachtigduizend leden. De schaal van vernieuwing is gewoon te klein.

Wat doen we dan precies tijdens die winnende training? Allereerst besteden we aandacht aan het bestuur. Is het solide en eensgezind in de wil om te veranderen. Willen ze daar ook middelen aan toewijzen? Is dat het geval, dan ontwikkelen we een herkenbare visie. Vervolgens gaan we met personeel aan de slag. Wat zijn de problemen die leden ondervinden? Wat is de boodschap naar hen? Hoe gaan we het gesprek aan? Tenslotte maken we een afgebakend strategisch plan. Wat willen we bereiken in een gegeven tijdspanne? Stel zo concreet mogelijke doelen. Het getrainde personeel (of activisten) gaat daarop met werknemers spreken. Individueel of groepsgewijs.

En dat werkt meestal, ongeacht de sector en het land. De keren dat het niet lukt, zit het meestal in de randvoorwaarden. Vijftigduizend nieuwe leden per jaar vragen een hele grote investering met een lange terugverdientijd.

Organisatiegraad

FNV heeft veel geld en veel personeel. Er zijn er echter maar vierhonderd die, naast cao’s afsluiten en bestaande leden tevreden houden, ook nog moeten werven. Die moeten dus minimaal elk 125 nieuwe leden bijschrijven. Dat lukt niet, omdat de verreweg de meeste mensen worden ingezet op plaatsen met een relatief hoge organisatiegraad en dalende personeelsaantallen, zoals industrie en vervoer. Er zijn circa vijf miljoen ongeorganiseerde werknemers. De grootste aantallen zitten in sectoren waar vakbonden nooit een stevige voet tussen de deur hadden en waar de doorstroom ook nog eens hoog is. Zoals winkels, horeca, zorg en diensten. In het algemeen besteden westerse bonden 80 procent van hun middelen aan bestaande leden en 20 procent aan werving. Dat je daarmee het tij niet keert, bewijst de OESO-statistiek over bijna 50 jaar.

Maar laten we de vakbond vooral niet doodverklaren. De verlaging van de leeftijd van het wettelijk minimumloon, waardoor 21-jarigen er 262 euro p/m bij kregen, is het resultaat van acties door Young & United (powered by FNV). Het bewijs dat de vakbond nog niet dood is. Leve de vakbond!