De Europese Commissie heeft als een ware Hans Klok, met Jetta Kleinsma als charmante assistente, onze pensioenen doen verdwijnen. Zoals goochelaars dat doen, eerst de focus van het publiek afleiden met de Brexit en ondertussen een nieuwe pensioenrichtlijn uit de mouw halen ten koste van ons nationale spaarvarken. Dat is ongeveer de lezing van onze Nexitvandalen, want die hebben elk argument nodig om hun zaak groter te maken. Ik had beloofd om hier nog eens op in te gaan. Het duurde wat
langer, want het is lastig om dit onderwerp overzichtelijk en leesbaar te houden. Heel kort lukt in ieder geval niet.
Al in 2010 was er een plan om de IORP-richtlijn te herzien. Als antwoord op de crisis waren regels voor banken en verzekeraars inmiddels herzien in Basel II en Solvency II. Pensioeninstellingen zijn eigenlijk ook financiële instellingen dus lag het voor de hand om ook daar tot een herziening te komen. Ik was in die tijd beleidsmedewerker van de Europese
Metaalbewerkersbond (EMB) en pensioen was, zoals mijn baas het omschreef, a dog that nobody wants to pet. Het belangrijkste lid van EMB, IG Metall, vond echter dat wij er iets mee moesten, en dus kreeg ik het dossier. Mijn Zweedse partner zat in een gelijke positie bij de Europese dienstenfederatie UNI Europa, waar vooral druk was vanuit de financiële en uitzendsector om het dossier op te pakken. Dus met z’n tweeën trokken we het EU-pensioenlandschap in. Het Europees Vakverbond (EVV), zeg maar de federatie van federaties, had er een Fransman op zitten. Nu vinden Fransen dat de staat het pensioen moet betalen en de staat het geld rechtstreeks uit de hemel krijgt, dus inhoudelijk was er weinig steun.
Level playing field
Het was verzekeraars een doorn in hun oog dat er zwaardere eisen aan hen werden gesteld vdan aan pensioeninstellingen. Ambtenaren en politici werden gevoerd met een Brusselsw toverformule, “level playing field”. De commissie organiseerde voorlichtingsbijeenkomsten en hoorzittingen. Op elke bijeenkomst waar ik ben geweest, en ik was op de meeste, zaten
verzekeraars hun level playing field-verhaal te spinnen. Collega’s van vakbonden waren in die beginfase niet of nauwelijks aanwezig, we waren meestal met z’n tweeën. Ook de mensen die nu een hele grote mond hebben, heb ik niet gezien of gehoord.
En zo zagen we een EU-dossier groeien waarin de stem van verzekeraars veel beter te horen was dan de onze. In die fase begint ook het Europees parlement met de voorbereidingen. Dat doen ze niet alle 750. Zij wijzen een rapporteur aan die de nodige informatie verzamelt. In dit
geval Ria Oomen, een gelouterde politica uit de rechtervleugel van het CDA, in Brussel lid van de EVP-fractie. Ria werd overduidelijk ook gefrequenteerd door de verzekeringslobby. Het Europees Parlement hield ook een hoorzitting, waarbij Ria de enige aanwezige parlementariër
was. Het parlement was in Straatsburg, iedereen stuurde assistenten naar de hoorzitting. Wat overigens niet erg is, want die bereiden de standpunten van parlementariërs voor.
Groenboek
Er komt een zogenaamd groenboek, waarin de commissie alle richtingen exploreert en belanghebbenden vraagt te reageren. Als ik mij goed herinner waren er zo’n zestienhonderd
reacties, waaronder die van ons. Ik had inmiddels ook zitting genomen in het EU pension forum, een adviesorgaan onder DG sociale zaken en werkgelegenheid, destijds onder commissaris Laszlo Andor. Hij had als een
van de weinige sociaaldemocraten de Europese vakbeweging onverholen om hulp gevraagd. Pensioen was een item van Sociale Zaken, maar werd langzaam overgenomen door DG Interne Markt onder leiding van de neoliberale commissaris Michel Barnier. Het groenboek, met daarin alle input van buiten, werd ter verdere uitwerking overgedragen aan het nieuw gevormde toezichtsorgaan EIOPA, een instelling die achter de gesloten deuren van de Europese Bank in Frankfurt opereert. Rond de kerst van 2011 werd er een stakeholderscommissie samengesteld. Die posities waren in grote mate ingenomen door werkgevers, wetenschappers en commerciële belanghebbenden. Er zat maar één iemand die de vakbonden vertegenwoordigde, de eerder genoemde Fransman van het EVV. Voor
Nederland zat er de voorzitter van de pensioenfederatie, op dat moment een werkgever. Ik heb destijds een klacht ingediend bij EIOPA over de samenstelling van die commissie. Mijn partner deed gelijktijdig hetzelfde bij de EU-ombudsman. De klachten werden ons niet in dank afgenomen, maar de ombudsman is inmiddels een eigen initiatiefonderzoek gestart
naar de samenstelling van alle EU-commissies.
Dood geld
Intussen begon EIOPA ook aan een publieke consultatie waarin de vraagstelling de neoliberale wind al riekte. Ook daar overweldigend veel input. De samenvatting van alle commentaren telde maar liefst 378 pagina’s. Natuurlijk zaten ook onze reacties ertussen. Na deze exercitie kwam er een document met een duidelijke richting: een witboek. Dat moet dan door het Europees Parlement en de Raad van Ministers in een zogenaamde co-determinatieprocedure. De door de verzekeraars bepleitte buffervereisten, die zouden leiden tot hogere premies en ‘dood geld’, zijn dan al gesneuveld door de inspraak en lobby. Maar nu werden ineens meer slapende honden wakker gemaakt? Gaat de EU ons regels opleggen, waardoor financiële experts het voor het zeggen krijgen? Gaan zij bepalen dat we nog ingewikkelder jaaropgaves krijgen? Er ontstaat een coalitie van enkele landen. Onze Tweede Kamer start een zogenaamde
gelekaartprocedure. De commissie moet op grond van de ingebrachte bezwaren met een nieuw voorstel komen. Op het nippertje. Dus kwam de nieuwe commissie in een nieuw voorstel aan die bezwaren tegemoet. Dat werd uit den treure met de bezwaarmakers afgestemd, zonder een nieuw probleem te veroorzaken in de landen die de eerste versie accepteerden. Eigenlijk een huzarenstukje. En ja, ze hielden dat even onder de pet, omdat er iets belangrijkers speelde, het Brexitreferendum. Omdat Engeland een met Nederland vergelijkbaar systeem heeft en ook met Nederland bezwaar had gemaakt, zou vroegtijdige publicatie allerlei onbedoelde neveneffecten kunnen hebben.
Complotdenken
Maar de kern van de richtlijn: onze pensioengelden blijven onaangetast, de regels komen overeen met het toetsingskader van de Nederlandse Bank, die ook het toezicht blijft uitoefenen. De grote veranderingen zitten in grensoverschrijdende pensioenactiviteiten en communicatie. Daar zijn nu regels voor gekomen die door alle direct belanghebbenden worden onderschreven. Ik maak mij boos over de raddraaiers die doen alsof IORP een plotselinge en stiekeme streek uit Brussel is. Dat zijn allebei leugens. Het is een langlopend, ingewikkeld proces met vele inspraakmomenten waar geen van die types gebruik van heeft gemaakt toen het nog kon. Een proces met meerdere democratische toetsingsmomenten. En metvoldoende checks and balances om bij te sturen wanneer het fout dreigde te gaan.