Ik dacht altijd dat de uitdrukking gele bond afkomstig was uit Amerika. Waar “yellow” staat voor laf. Maar de oorsprong van gele bonden ligt in Frankrijk bij de Federation Nationale des Jaunes de France. De definitie is volgens ILO: “Een vakbond binnen een enkel bedrijf, welk de vakbond domineert of sterk beïnvloed, om zijn invloed te beperken”.
Bonden die het op een akkoordje gooien met een werkgever en FNV buitensluiten, zijn dus niet per definitie gele bonden. Maar het feit dat het gebeurt en de daarop volgende verontwaardiging van de FNV, laat de zwakte van de Nederlandse vakbeweging zien. We zijn allemaal muizen, maar FNV is de grootste muis. Sinds 2001 zien we steeds vaker dat kleinere vakbonden het op een akkoordje gooien met werkgevers. We zijn het te vaak niet eens met elkaar. Het Nederlandse gebruik dat ondertekening van een cao in veel gevallen een bijdrage van werkgever aan de vakbond ten gevolg heeft, maakt het niet eenvoudiger. Immers hoe afhankelijk zijn bonden van de werkgeversbijdrage en hoe vaak komt het voor dat zij bij het kruisje tekenen om de werkgeversbijdrage te innen? Wellicht stof voor een volgende blog. maar het maakt ze niet per definitie ‘”geel”.
Afgelopen weekend was ik te gast bij Sanitas in Roemernië en dacht aan een ervaring een jaar of zes geleden. Toen ik nog werkte voor de Europese Metaalbewerkers Bond en Nokia nog een succesvol bedrijf was. Het lijkt een eeuwigheid geleden. Nokia wilde productiecapaciteit verplaatsen naar goedkopere landen. In dit geval van Bochum in Duitsland naar Jucu in Roemenië. Ik moest een Roemeense lid organisatie helpen voet aan de grond te krijgen op die nieuwe site. Het was een hele grote nieuwe site op een behoorlijk afgelegen industrieterrein en geheel omgeven met hoge hekken. Werkers werden uit de wijde omgeving geronseld en per bus aangevoerd. De bus bracht en haalde de werkers tot binnen de hekken, zodat direct contact leggen niet mogelijk was. In de eerste maanden werd binnen de hekken een nieuwe bond opgericht en de bestaande bonden werden buiten gehouden.
Tegen de tijd dat de reguliere bonden enige leden telden, was er een cao en zat de zaak potdicht. Een duidelijk gevalletje “gele bond”, wat des te meer opviel omdat Nokia een onderneming was met een rijke vakbondshistorie in Finland. Ik heb al vaker betoogd dat de grote Scandinavische vakbondstraditie geen export product is gebleken. Ik moest de dialoog met en toegang tot het bedrijf op gang helpen en dat lukte zeer moeizaam. Maar goed, ik wil wat verder met het “gele bond” verschijnsel.
Een ander Scandinavisch bedrijf richtte in nota bene Nederland een eigen vakbond op. Misschien wel een voorbeeld voor Nokia in Jucu. Op initiatief van Nederlander Albert Martens, op dat moment plaatsvervangend directeur van IKEA Nederland werd in 1992 de Werknemersvereniging Ikea Medewerkers, kortweg WIM opgericht. De reden voor de oprichting was om met een eigen cao de algemeen verbindend verklaarde cao detailhandel in meubelen te omzeilen en zo de arbeidsvoorwaardenontwikkeling binnenskamers te houden. Het was een slimme zet want WIM beleeft volgend jaar een 25 jarig jubileum en heeft op papier nog steeds zo’n 20% organisatiegraad. Ik zeg “op papier” want als je bij WIM je lidmaatschap probeert op te zeggen, wat geen sinecure is, wordt je daarmee vanzelf “erelid”. Je mag dan niet stemmen over een cao akkoord, maar blijft zonder te betalen lid. Soms waaien documenten die ik niet kan linken zomaar mijn werkkamer binnen. WIM heeft 1098 leden waarvan 743 betalende leden, dit is 14.8% van de medewerkers. De FNV heeft 12.3% georganiseerd. In de blauw-gele samenwerking moet de ruimte voor een echte bond die eisen stelt klein worden gehouden. Dus heeft WIM 355 feitelijk “verplichte” leden en kan IKEA nog steeds een cao afsluiten zonder FNV. Ik vraag mij af waarom de andere betalende WIM leden dit accepteren. Ik zou bezwaar maken of ophouden met betalen. Maar kennelijk is de wederzijdse liefde groter dan het tegengestelde belang. Het wachten is op het moment dat IKEA de rekeningen van WIM moet betalen om FNV klein te houden. En dat is het moment dat IKEA werknemers snappen dat het zo niet werkt. Dat moment komt nabij Albert Martens!